***Börteçine Loncası İletişim Sayfası**(Yeni)

[ustax66]

6 ARALIK 2014 - TARİHTE BUGÜN

Olaylar
1240 - Moğol hükümdarı Batu Han ve emrindeki Altın Ordu, Kiev şehrini fethetti.
1862 - ABD Başkanı Abraham Lincoln, Minnesota'daki Sioux isyanına katılarak tutuklanan 303 kızılderiliden 39'unun asılmasına karar verdi; idamlar 26 Aralık'ta infaz edildi.
1865 - ABD Anayasasına köleliği yasaklayan madde eklendi.
1877 - Washington Post gazetesinin ilk sayısı yayımlandı.
1877 - Thomas Edison ilk ses kaydını gerçekleştirdi.
1917 - Finlandiya, Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti.
1917 - Halifax'da (Kanada) bir cephane deposu patladı. 1900'den fazla kişi öldü, şehrin bir kısmı harabeye döndü.
1922 - İnsülin ilk kez Kanada'da bir hastanede hastalar üzerinde denendi.

Doğumlar
1778 - Joseph Louis #@!?-Lussac, Fransız fizikçi ve kimyacı (ö. 1850)
1877 - Paul Bonatz, Alman mimar (ö. 1956)
1942 - Peter Handke, Avusturyalı yazar
1976 - Paola Paggi, İtalyan voleybolcu

Ölümler
1889 - Jefferson Davis, ABD'li general ve siyaset adamı (d. 1808)
1921 - Said Halim Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1863)
1936 - Leyla Saz Hanım, Türk besteci ve yazar (d. 1845)
1984 - Viktor Şklovskiy, Rus yazar ve eleştirmen (d. 1883)
1990 - Tunku Abdülrahman, Malezya başbakanı (d. 1903)

[ustax66]

Batu Han

Batu (Moğolca: Бат Хаан, Rusça: Баты́й, Farsça: باتو Bātū, Çince: 拔都; 1205 - 1255), Cengiz Han'ın en büyük oğlu olan Cuci'nin oğludur. Moğol İmparatorluğu'na bağlı Altın Orda'nın kurucusudur. 1240 - 1255 yılları arasında Altın Orda Devleti'ni yönetmiştir. Lehistan ve Macaristan ordularını yendikten sonra kurduğu devlet Rus toprakları ve Kafkaslarda 250 yıl egemen olmuştur.

Oğlu Cuci öldükten sonra Cengiz Han topraklarının oğullarını geçmesini buyurarak yönetimi Batu'ya verir. Batu’nun ağabeyi Orda Han da buna karşı çıkmaz. 1227 yılında Cengiz Han öldüğünde ise topraklar Batu ile Orda arasında yeniden dağıtılacaktır. Buna göre Batu Volga Nehri’nin batısındaki toprakları, Orda ise sonradan Ak Orda devletini kuracağı nehrin doğu kıyısındaki toprakları alacaktır. Batu, Ögeday komutasındaki Kuzey Çin seferine katılırken, kardeşi de batıda Kumanlar, Alanlar ve Bulgarlara karşı savaşır.

Batu’nun en az dört çocuğu olduğu bilinmektedir. Bunlardan Sartak babası öldükten sonra 1255-56 yılları arasında Altın Orda tahtına çıkacak, ancak Möngke’yi Moğolistan’da ziyaretinden az sonra ölecektir. Ondan sonra tahta amcası Berke geçecektir. Müslümanlığı seçen Berke, Moğolistan İmparatorluğuna şeklen bağlı kalsa da Abbasileri yenen akrabası Hülagû Han ile savaşacaktır. Bu dönemde artık Moğol İmparatorluğundaki çatlak iyice artmış olacak ve Altın Orda bağımsız bir devlet konumuna gelecektir. Berke, Doğu Avrupa’ya karşı büyük seferlere girişmeyecek ve iktidarı döneminde bazı yağma seferleri yaşanmasına rağmen kardeşi Batu dönemine göre Avrupa’da Moğol istilası yaşanmayacaktır. Altın Orda diğer Moğol devletlerine göre en uzun süre ayakta kalan olacaktır

[ustax66]

Altın Ordu

Altın Orda, Altın Ordu Devleti (Tatar Türkçesi: Алтын Урда / Altın Urda, Moğolca: Алтан Орд / Altan Ord), Bir Türk-Moğol hanlığıdır. Moğol İmparatoru Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklar Batu'un yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

1242'de Altın Orda Devleti'ni kuran Batu Han, İdil Nehri'nin aşağı havzasındaki Saray kentini kendine başkent edindi ve topraklarını genişletti. 1256’da Batu Han öldüğünde devletin sınırları Kıpçak Bozkırı'nı (Deşt-i Kıpçak), İdil'in aşağı ve orta havzasını, Seyhun ve İdil ırmakları arasındaki Aral Gölü yöresini, Kafkaslar'ın Azerbaycan'a kadar olan kesimini kapsıyordu. Altın Orda Devleti, Lehistan (Polonya) ve Litvanya'yı vergiye bağlamıştı.

Batu Han'ın yerine Berke Han geçti. Berke Han, İslam dinini benimsedi ve Moğolların bir başka kolu olan İlhanlılarla savaştı. Bulgaristan'da Bizans ordusunu yendi. 1260'ta, ortaçağın en büyük kentlerinden biri sayılan Saray Berke kentini kurdu.

Berke Han'ın ölümünden sonra Mengü Timur Han, Özbek Han ve Canıbek Han Altın Orda Devleti’nin gücünü korudular. Canıbek Han'ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. Toktamış Han 1380'de Timur'un desteğiyle tahta çıkarak bu çatışmalara son verdi. Daha sonra Timur’un Altın Orda topraklarına sefer düzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden başlaması Altın Orda Devleti'ni güçsüz düşürdü. Bu kavgalarla parçalanan Altın Orda Devleti topraklarında Kazan Hanlığı, Kırım Hanlığı, Astrahan Hanlığı, Nogay Hanlığı, Sibir Hanlığı kuruldu ve daha sonra Rusya Çarlığı olacak Moskova Knezliği bağımsız kaldı. Moskova Knezliği dışında kalan toprakları Kırım Hanlığı ele geçirdi ve 1502'de Altın Orda Devleti tarihten silindi.

Altın Orda Devleti'de yönetsel konular soyluların oluşturduğu Kurultay'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Topraklar ve otlaklar Moğol soylularının elindeydi. Halk bu toprakları işler, ürünlerin belirli bir bölümünü bağlı oldukları beye verirdi. Göçebe bir toplumdan gelen Altın Orda hükümdarları, göçebeleri yerleşik düzene geçirmeye çalıştılar. Aşağı İdil'de 20'den çok kent kurdular. Bu kentlerin en büyüğü olan Saray Berke’nin nüfusunun 100 binden daha fazla olduğu sanılır.

[ustax66]

Kiev

Kiev, (Ukraynaca: Київ - Kıyiv, Rusça: Киев - Kiyev ), Ukrayna'nın başkenti ve en büyük kenti.

Primary Chronicle tarihsel belgesinde Kiev şehrinin yerel bir yöneticisi olmadığını ve 9. yüzyıldan itibaren Hazar Türklerine haraç verdiklerini yazmaktadır. Eski Türkçede yüksek yer anlamına gelen ve Sarkel'e benzeyen Sambat kalesi Hazarlar tarafından şehri korumak için inşa edilmiştir. Kiev 250 sene Hazarlar (850-1100), 260 sene Altınordu (1240-1500) egemenliğinde yaklaşık 500 sene Türkler tarafından yönetilmiştir.

Dinyeper kıyısına kurulmuş şehrin Hazarlar mı yoksa Kievan Rus'ları tarafından mı kurulduğu hakkında sağlam bir bilgi olmamasına rağmen isminin Kıyı Ev den geldiği zannedilmektedir. Sambat, şehrin diğer ismidir.

[ustax66]

Moğol

Moğol İmparatorluğu (Moğolca: Их Монгол Улс / İh Mongol Uls, Türkçe: Büyük Moğol Ulusu), 1206–1294 yılları arası Orta Asya'da kurulmuş eski bir imparatorluk. İmparatorluk kurulma döneminde Asya'daki Cengiz Han idaresine boyun eğmiş Moğol ve Türk boylarının birleşiminden oluşuyordu.

1206 yılında Cengiz Han tarafından kuruldu. Kısa zamanda her yönde genişleyerek dünyanın %22'sine yayılmış, 34 milyon km2 den fazla bir alanı kapsayan ve tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük imparatorluğu oldular. En geniş döneminde 100 milyondan fazla kişiyi topraklarında barındırıyordu. İmparatorluğun bu denli geniş olması batı ile doğuyu birleştirmiş bu sayede İpek ve Baharat yollarında ticaret yapmak güvenli olmuş ve Pax Mongolica denilen barış dönemini başlatmıştır.

1260 yılında Memlukler tarafından Filistin'de Ayn Calut Muharebesi'nde ilk kez bozguna uğratıldılar. Bundan sonra İlhanlılar döneminde 1299'da Vadi El Hazandar Savaşı'nda Memlukler yenildi. Ancak İlhanlılar, coğrafi sebeplerden ötürü geri çekildiler.

Cengiz Han'ın ölümüyle birlikte devlete Ögeday liderlik etmiş ve babasının fetihlerinin tamamlamıştır. 1294'te son Han Kubilay'ın da ölümüyle ülke bölündü. Altın Ordu hanlığı (Cuci'nin Devleti), Çağatay Hanlığı (Çağatay'ın Devleti), İlhanlılar (Hülagû'nun Devleti), Kubilay Hanlığı (Tului ve oğlu Kubilay'ın Devleti) olmak üzere dört parçaya ayrıldı.

Moğol egemenliğinin sonu Kubilay Han'ın kurduğu Yuan Hanedanı'nın, Çinli Ming Hanedanı tarafından 1368'de yenilmesiyle olmuştur.

Cuci'nin Devletinden doğan ülkeler
Altın Orda Hanlığı
Toka Temür sülalesi
Kırım Hanlığı
Kazan Hanlığı
Kasım Hanlığı
Astrahan Hanlığı
Kazak Hanlığı
Nogay Orda - Cuci ailesine hizmet eden Mangitler
Sufi Hanedanı - Cuci ailesine hizmet eden Kongiratlar
Şiban sülalesi
Sibir Hanlığı
Şeybani Hanlığı
Buhara Hanlığı
Hive Hanlığı
Kokand Hanlığı
Buhara Emirliği

Çağatay'ın Devletinden doğan ülkeler
Çağatay Hanlığı
Doğu Çağatay Hanlığı
Moğolistan Hanlığı - Çağatay'ın sülalesinden Tuğluk Timur'un oğulları
Kaşgar Hanlığı - Moğolistan Hanı'nın sülalesinden
Batı Çağatay Hanlığı
Timur İmparatorluğu - Çağatay ailesine hizmet eden Barlaslar
Babür İmparatorluğu

Tului'nin Devletinden doğan ülkeler
Yuan Hanedanı、Kuzey Yuan - Tului'nin ikinci oğlu Kubilay'ın oğulları
Oyrat - Tului ailesine hizmet eden Oyratlar
Cungar - Oyratların Cungar kolu
İlhanlılar - Tului'nin üçüncü oğlu Hülagû'nun oğulları
Celayir Hanedanı - Tului ailesinin hizmet eden Calayirler

Moğol İmparatorluğu'nun hükümdarları
Cengiz (1205 - 1227)
Ögeday (1229 - 1241)
Güyük (1246 - 1248)
Möngke (1251 - 1259)
Kubilay (1260 - 1294)

Nâibler
Töregene (1241-1246)
Oğul Keymiş (1249-1251)

Büyük Han ve Yuan Hanedanı'nın imparatorları
Temûr Olcaytu Han 1294-1307
Kaysan Külük Han 1307-1311
Buyantu Han 1311-1320
Kegen Han 1320-1323
Yesün Temür Han 1323-1328
Arigaba Han 1328-1328
Tok-Temür 1328-1329
Kutugtu Han 1329-1332
R.İnçendpar Han 1332-1332
Toğan Temür 1332-1370

[ustax66]

Abraham Lincoln

Abraham Lincoln (d. 12 Şubat 1809 - ö. 15 Nisan 1865), ABD'li siyasetçi, devlet başkanı, hukukçu.

Amerika Birleşik Devletleri'nin 16. başkanı ve Cumhuriyetçi Parti`nin ilk başkanıdır. Lincoln, Amerikan İç Savaşı'nda Amerika Konfedere Devletleri'ne karşı büyük bir galibiyet elde etti. Ülkenin birliğini korudu ve köleliği bitirdi. 1860 Başkanlık Seçimleri'nden önce savcılık, Illinois Temsilciler Meclisi üyeliği ve bir dönemde ABD Temsilciler Meclisi üyeliği yapmıştır. İki kez de ABD Senatosu'na girmek için adaylığını koymuştur fakat başarısız olmuştur. Lincoln ABD'de köleliğe karşı olduğunu resmen dile getirdi. 1860 yılında Başkanlık için resmen adaylığını koydu. Ertesi yıl oyların büyük çoğunluğunu alarak Cumhuriyetçi Parti'nin ilk başkanı oldu. 1863 yılında köleliğin kaldırılması için gerekenleri ve tedbirler konusunda önlemleri belirtti. Ardından Serbest Bırakma Beyannamesi ve On Üçüncü Yasa değişikliği bildirilince Haziran 1863 tarihinde ABD'den kölelik resmen kalkmış oldu. Lincoln, suikast sonucu ölen ilk ABD başkanı oldu. Tarihsel değerlendirmelerde en iyi ABD Başkanları'ndan biri olarak kabul edilir.

[ustax66]

Minnesota'

Minnesota ya da Minesota, Amerika Birleşik Devletleri'ne katılan 32. eyâlet. Birliğe katılma tarihi 11 Mayıs 1858'dir. ABD'nin ortabatı bölümünün en büyük eyâletidir. 5 milyon nufusu ile ABD'deki en kalabalık 21. eyâlettir. Eyâlet nüfusunun yarıdan fazlası, bölgenin sanayi, endüstri ve ulaştırma merkezi olan Twin Cities olarak da anılan Minneapolis-St. Paul bölgesinde yaşar. Eyalette yaşayanların çoğu Kuzey Avrupa'dan göçen beyazlar olsa da, son yıllarda Afrika'dan (Özellikle Somali ve Sudan) gelen Afrika kökenli halkın nüfusu da hızla artmaktadır. Minnesota ABD'deki en iyi sağlık hizmetlerine sahip olan, eğitim ve okur yazarlık oranı en yüksek eyâletlerden biridir. Eyâletteki en büyük eğitim kurumları The University of Minnesota ve Minnesota State Colleges and Universities grubuna bağlı okullardır.

[ustax66]

Sioux isyanı

İngilizce eski ve popüler metinlerde yaygın biçimde 1862 Siyu Ayaklanmaları (Sioux Uprising of 1862) olarak bilinen 1862 Dakota Savaşı ABD ile Siyular arasındaki ilk büyük silahlı çatışmadır. Minnesota'da çoğunlukla Thaóyate Dúta önderliğinde süren savaştan altı hafta sonra yapılan kesinleşmiş kayıtlara göre 500 kadar Amerikan askeri ve yerleşimcinin çatışmada öldüğü yer almaktadır. Savaş ya da ayaklanmada öldürülen Siyuların sayısı çoğunlukla belgelenmemiştir, fakat savaş sonrasında 303 Siyunun ABD askeri mahkemeleri tarafından cinayet ve tecavüz suçlamasıyla ölüme mahkûm edilmişlerdir. Ölüm cezalarının çoğu başkan Abraham Lincoln tarafından geri çevrilse de, 26 Aralık 1862 günü Mankato, Minnesota'da 38 Dakota Siyusu asılarak idam edilmiştir ve bu idam günümüzde bile ABD tarihinin en büyük toplu idam infazıdır.

[ustax66]

kızılderili

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

Alaska yerlileri adı Alaska'da yaşayan Eskimo-Aleut halklarını ve Kızılderilileri topluca nitelemek için kullanılır. ABD'nin diğer eyaletlerinde Native Americans, American Indians ya da kısaca Indians

Kanada Yerlileri (Aboriginal peoples ) adı Kanada'da yaşayan Eskimo-Aleut halklarını (İnuit), Kızılderilileri (First Nations) ve Métisleri topluca nitelemek için kullanılır.

Çoğu anasoylu ve avcı ve toplayıcı, bazıları Olmekler ve Mayalar gibi Mezoamerika Kızılderilileri mısır, Keçuvalar ve Aymaralar gibi Güney Amerika Kızılderilileri patates tarımını keşiften önce de yapan halklardır.

Kuzey Amerika'da Kızılderililer sınırları belirli kısıtlayıcı özel yerleşimlerde yasal olarak toplanırlar ve bu yerlere Amerika Birleşik Devletleri'nde Kızılderili rezervasyonu (Indian reservation), Kanada'da ise Kızılderili rezervi (Indian reserve) adı verilir.

[ustax66]

kölelik

Kölelik, bir insanın başka birinin malı ve mülkü olması. Başka bir kişinin malı ve mülkü olan kişiye köle, memlûk veya kul; köle sahibine ise efendi veya mevla denir. Bazı durumlarda uşak ve hizmetçi de köle anlamına gelir. Kadın kölelere cariye denir.

Köle olma şartları
Çok eski tarihlerden beri savaşta esir düşenler, ağır suç işleyenler, borcunu ödeyemeyenler, korsanlar tarafından kaçırılanlar köle kabul edilir, köle pazarlarında satılırdı.

Erkek kölelerin çocukları da köle olur. Cariyelerin efendilerinden oğulları Yahudi ve Arap toplumları gibi bazı toplumlarda köle kabul edilmemişlerdir. Ziraat ve ticaretle uğraşan bütün toplumlarda köleliğin çeşitli şekillerine rastlanmaktadır. Mezopotamya’da, eski Mısır’da Yunan’da, Roma’da, İslam öncesi İran, Orta Asya ve Anadolu’da yaşayan kavimlerde kölelik son derece doğal sosyal bir olgu olarak kabul edilirdi.

Köleliğin yasaklanmas
İlk kanunlar İngiltere’de ve ABD’de 19. yüzyılın ilk çeyreğinde, 1807 yılında çıkarılmış, daha sonra diğer Avrupa devletleri onları izlemişti. Avrupa'da İngiltere'den sonra köleliği ilk kaldıran Osmanlı İmparatorluğu'dur. Osmanlı'da kölelik, Sultan Abdülmecid döneminde 1847’de bir fermanla yasaklanmıştır. 1926’da Milletler Cemiyeti bütün dünyada köleliği yasaklamış, daha sonra Birleşmiş Milletler de bu hükmü teyid etmiştir.

Batı toplumlarında kölelik
Kölelik, Orta Çağ’ın bitimine değin, Batı toplumunun iktisadî ve sosyal açıdan ayrılmaz bir parçası olmuştur.

Batı dünyasında; feodalizmin tarih sahnesinden çekilerek yerini burjuva ekonomik sistemine bırakmaya başladığı ana kadar kölelik kurumu, emek veriminin düşük ve teknik imkânların son derece kısıtlı olması sebebiyle en önemli üretim aracı olagelmiştir. Son derece ağır şartları haiz olan köle hayatında ancak 19. yüzyıl sonlarından itibaren bir miktar düzelme meydana gelmiştir.

İslam'da kölelik
İslamiyet'ten önce de Arap Yarımadası'nda yüzyıllardır mevcut olan kölelik sisteminin şekli İslamiyet'in varolması ile daha çok askeri ve dini bir boyut kazanmıştır. Kur'an kölelerin hak ve hukuku ile ilgili birçok hususu açıklığa kavuşturup kesin hükümlere bağlamıştır.

İslamiyet köleliği yasaklamamıştır. Bununla beraber köle edinmeyi zorlaştırmış ve kölelerin azad edilmesini teşvik etmiştir. Örneğin kazara bir müslümanı öldüren kimsenin müslüman bir köle azad etmesi emredilmiştir . Yalan yere yemin edenlere on yoksulu yedirip giydirmek veya bir köle azad etmek emredilmiştir. Buna gücü yetmeyenin ise 3 gün oruç tutması gereklidir . Ayrıca Muhammed bir hadisinde şöyle demiştir: "Kim kölesini döverse, onun cezası kölesini âzad etmekle yerine getirilir" . Ayrıca Sahibinden çocuğu olan bir köle, sahibinin ölümü ile özgür duruma gelir.

İslam'a göre bir Müslüman sınırsız sayıda cariyeye diğer bir deyişle kadın kölelere sahip olabilir ve Müslüman bir erkeğin bu cariyelerle ilişkileri helal sayılır. Cariyelere, hür kadınlara uygulanandan farklı hukuk uygulanmaktadır. Örneğin bir cariyenin fuhuş yapması halinde ceza olarak cariyeye, hür kadınlara uygulanan cezaların yarısı uygulanır

İslam hukukuna göre bir köle veya cariye, efendisine belli bir özgürlük bedeli ödemek koşuluyla özgür kalabilir. Köle veya cariyenin efendisine ücret ödemesi ile özgür kalmasına mükatebe denir ve Kur'an-ı Kerim'de Nur suresinin 33. ayetinde bu husus kısmen detaylandırılmıştır.

İslam'la birlikte borç veya zaruret nedeniyle birini köleleştirmek ortadan kalkmış, kölelik edinme yöntemleri sadece savaşa indirgenmiştir.

Osmanlı'da kölelik
Osmanlı'da köleliğe kurucusu Osman Bey zamanında da rastlanmakla beraber, kölelik kurumu Orhan Bey zamanında yerleşmiştir. Osmanlı devletinde köle kaynakları genel olarak iki ana başlık altında toplanmaktaydı.Bunlardan birisi savaşlar diğeri de ticaret yoluyla ortaya çıkan kölelikti. Haremin ortaya çıkması ise Fatih Sultan Mehmet döneminde gerçekleşmiştir. Bunda artan fetihler ve genişleyen topraklar önemli bir rol oynamaktaydı. Bu tarihlerden sonra kölelik ve bununla birlikte köle ticareti Osmanlı devletinde yerini alıyor ve köle ticareti devletin de dolaylı olarak destek verdiği bir uygulama oluyordu.Ancak ilerleyen yıllarda kölelerin belirli bir çalışma süresi sonunda azat edilmesi, kölelerin evlenme haklarının sahiplerince karşılanması gibi düzenlemelerle, köle ticaretini kısıtlamaya ve kölelere yapılan kötü muameleleri önlemeye çalıştı. bu amaçlarla birçok ferman yayınladı. Osmanlı'da kölelik, Sultan Abdülmecid döneminde 1847’de yayınlanan ferman bunların en önemlisidir ve bu fermanla köle ticareti resmi olarak kaldırılmıştır. Ancak uygulamanın önüne ancak imparatorluğun son yılarında geçilebilmiştir. Osmanlıdan sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti de köleliğe ilişkin bütün uluslararası antlaşmaların altına imza atmış ve Türkiye Cumhuriyeti'nde kölelik hiçbir zaman olmamıştır.