***Börteçine Loncası İletişim Sayfası**(Yeni)

[ustax66]

8 KASIM -TARİHTE BUGÜN

Olaylar
1793 - Paris'te Louvre Müzesi açıldı.
1889 - Montana, ABD'nin 41. eyaleti oldu.
1895 - Alman fizikçi Wilhelm Röntgen, X ışınını keşfetti.
1913 - Georg Büchner'in oyunu Woyzeck'in ilk gösterimi Münih'te yapıldı.
1923 - Almanya'da Adolf Hitler ve yandaşları tarihe "Birahane darbesi" olarak geçecek olan olayla Bavyera eyaletinin yönetimini ele geçirmek için ayaklandı.
1933 - Afganistan kralı Muhammed Nadir Şah öldürüldü, yerine 18 yaşındaki oğlu Zahir Şah geçti.
1941 - Arnavutluk Emek Partisi kuruldu.
1971 - İngiliz rock topluluğu Led Zeppelin'in "Stairway to Heaven" parçasının da yer aldığı dördüncü albümü çıktı.
1988 - ABD başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçi aday George Bush seçildi.
2000 - ABD'de Demokrat aday Al Gore ve Cumhuriyetçi aday George W. Bush'un oyları başa baş çıktı. Oyların tekrar tekrar sayımı sonrası oğul Bush başkan oldu.

Doğumlar
1656 - Edmond Halley, İngiliz bilimadamı (ö. 1742)
1847 - Bram Stoker, İrlandalı romancı (ö. 1912)
1848 - Gottlob Frege, Alman matematikçi, mantıkçı ve filozof (ö. 1925)
1916 - Peter Weiss, Alman yazar (ö. 1982)
1974 - Masashi Kishimoto, Naruto'nun çizeri mangaka

Ölümler
1674 - John Milton, İngiliz şair (d. 1608)
1890 - César Franck, Fransız klasik batı müziği bestecisi (d. 1822)
1945 - August von Mackensen, Alman asker (d. 1849)
1970 - Napoleon Hill, ABD'li yazar (d. 1883)
1986 - Vyaçeslav Molotov, Eski Sovyetler Birliği dışişleri bakanı (d. 1890)

[ustax66]

LOUVRE MÜZESİ

Louvre Müzesi (Fransızca: le Musée du Louvre). Fransız ihtilâlinden sonra 1793 senesinde, Fransa'da açılan ilk devlet müzesi. Paris'te bulunan bu müze emsalleri arasında en ünlülerindendir. 2012'de 9.7 milyon kişinin ziyaret ettiği Louvre, dünyada en çok ziyaret edilen sanat müzesidir.

Tarihçesi
Louvre, on üçüncü yüzyıl başlarında (1204), Philippe Auguste tarafından ilk şekliyle inşâ ettirilmiştir. Adını İngilizcede kuvvet, güç anlamına gelen “Lower” kelimesinden alan saray, daha sonra 14. yüzyılda kraliyet merkezi olmuştur. On beşinci yüzyılda ise saray, Loire'nin kıyısına taşınınca Louvre bakımsız kalmış ve 1564'te sarayın Tuileries bölümünün yapımına başlanmış fakat, Üçüncü Napolyon zamanında tamamlanabilmiştir. 1793'te müze hâline gelen saray, 1871'de büyük bir yangın geçirmiştir. Yapılan tâmirât ve değişikliklerle zamanımıza kadar gelen binâ 1932'de son şeklini almıştır.
İçersinde bulunan sanat kolleksiyonları, yenileriyle birleştirilerek büyük bir sanat müzesi hâline getirildi.

Bölümleri
Louvre Müzesi; yedi bölümden meydana gelmektedir. Her bölümün başında yetkili ve sorumlu kişiler vardır. Bunlar da müze müdürüne bağlıdır. Resim, heykel, doğu sanatları, Mısır sanatları, Yunan sanatları, sanat eserleri, desen gibi dallara ayrılan kısımlardan meydana gelmektedir. Doğu sanatları bölümünde; heykel, Akat uygarlıklarından eserler mevcuttur. Mısır sanatları kısmı ise, Mısır'dan getirilen ve Kahire Fransız Enstitüsü tarafından yapılan araştırmalarda ortaya çıkan, uygarlık örneklerinin tanınması bakımından önemlidir.

Yunan sanatları bölümünde; MÖ 2000 yılı ile M.S. 3. yüzyıl sanatlarına ve çinilerine rastlanmaktadır. Sanat eserleri bölümünde, ortaçağdan günümüze kadar gelen süsleme sanatı örnekleri; resim bölümünde, ortaçağ Fransız ve Avrupa resim koleksiyonları vardır. Fragonard, Rembrandt, Rubens, Titian, Poussin ve David gibi sanatçıların eserlerinin görülebileceği Louvre Müzesi'nde, Winged Victory of Samothrace ve Venus de Milo gibi çok iyi bilinen heykel koleksiyonları da bulunmaktadır. Ayrıca Heykel Bölümü'nde, 19. yüzyıl Fransız sanatının zamanımıza kadarki önemli eserlerini de bulundurmaktadır. Baron Edmond de Rothschild'ın 40.000'den fazla oyma resim, yaklaşık 3000 çizim ve 500 resimli kitap içeren koleksiyonu 1935'te Louvre'a verilmiştir. Bunların yanı sıra Louvre'da arkeolojik, mimari ve tarihsel sergilere de yer verilmektedir.

Müzenin çok zengin kütüphânesi, konferans salonu ve eğitim bölümü, eserlerin incelendiği ve yenilendiği laboratuvar ile sanat târihi ve müzecilik konusunda eğitim yapan Louvre Müze Okulu da önemli kısımlarındandır.

Leonardo Da Vinci'nin ünlü Mona Lisa'sı da burada bulunmaktadır. Müzenin tamamını dolaşmak iki gün sürmektedir. Metro-M.svgParis m 1 jms.svgParis m 7 jms.svg Palais Royal - Musée du Louvre metro durağıyla Louvre Müzesi'ne ulaşılabilir.

[ustax66]

MONTANA EYALETİ

Montana, ABD'nin kuzeybatı eyaletlerinden birisidir. Eyaletin batısındaki üçte ikilik bölümde, Rocky Mountains bölgesinin dağları yer alır. Eyaletin adı da İspanyolcada dağ anlamına gelen montaña sözcüğünden gelir. Yüzölçümü bakımından ABD eyaletleri içinde 4. olmasına karşın, nüfus açısından 44.'dür. Dolayısıyla nüfus yoğunluğu sıralamasında en tenha 3. eyalettir. Ekonomisi tarım, ormancılık ve madenciliğe dayanır. Öte yandan, eyalette yer alan Glacier Milli Parkı ve Yellowstone Milli Parkı nedeniyle turizm de önemli yer tutar.

[ustax66]

WİLHELM CONRAD RÖNTGEN

Wilhelm Conrad Röntgen, (d. 27 Mart 1845, Remscheid-Almanya – ö. 10 Şubat 1923, Münih). Alman asıllı, Nobel Fizik Ödülü sahibi fizikçi. Röntgen ışınlarını bulması ile tanınır.

Yaşamı
Röntgen Almanya'nın Remscheid şehrinin Lennep ilçesinde doğdu. Çocukluğu ve ilköğretim yılları Hollanda'da ve İsviçre'de geçti. 1865 yılında girdiği Zürih Politeknik üniversitesinde eğitimi gördü ve 1868 yılında makine mühendisi olarak mezun oldu. 1869 yılında Zürich Üniversitesi'nden doktorasını aldı. Mezuniyetinin ardından 1876'da Strazburg'da, 1879'da Giessen ve 1888'de Würzburg Julius-Maximilians-Üniversitesi'nde fizik profesörü olarak öğretim görevi yaptı. 1900'de Münih Üniversitesi Fizik kürsüsüne ve yeni Fizik Enstitüsünün yöneticiliğine getirildi.

Karısının ölümünden dört yıl sonra 1923 yılında, I. Dünya Savaşı'nın yarattığı yüksek enflasyon ekonomisi ortamında maddi sıkıntılar içinde Münih'te hayatını kaybetti.

X-Işını
Öğretim üyeliği görevinin yanı sıra araştırmalar da yapmaktaydı. 1885 yılında kutuplanmış bir geçirgen hareketinin, bir akımla aynı manyetik etkileri gösterdiğini açıkladı. 1890'lı yılların ortalarında çoğu araştırmacı gibi o da katot ışın tüplerinde oluşan lüminesans olayını incelemekteydi. "Crookes tüpü" adı verilen içi boş bir cam tüpün içine yerleştirilen iki elektrotdan (anot ve katot) oluşan bir deney düzeneği ile çalışıyordu. Katottan kopan elektronlar anoda ulaşamadan cama çarparak, floresan adı verilen ışık parlamaları meydana getirmekteydi. 8 Kasım 1895 günü deneyi biraz değiştirip tüpü siyah bir karton ile kapladı ve ışık geçirgenliğini anlayabilmek için odayı karartıp deneyi tekrarladı. Deney tüpünden 2 metre uzaklıkta baryum platinocyanite sarılı olan kağıtta bir parlama fark etti. Deneyi tekrarladı ve her defasında aynı olayı gözlemledi. Bunu mat yüzeyden geçebilen yeni bir ışın olarak tanımladı ve matematikte bilinmeyeni simgeleyen X harfini kullanarak "X ışını" ismini verdi. Daha sonraları bu ışınlar, "Röntgen ışınları" olarak anılmaya başlanmıştır.

Bu buluşundan sonra Röntgen farklı kalınlıktaki malzemelerin ışını farklı şiddette geçirdiğini gözlemledi. Bunu anlamak için fotoğrafsal bir malzeme kullanıyordu. Tarihteki ilk tıbbi X ışını radyografisini de (Röntgen filmi) yine bu deneyleri sırasında gerçekleştirdi ve 28 Aralık 1895 yılında bu önemli keşfini resmi olarak duyurdu.Ancak X ışınını bulduğu zaman deneylerinde elini kullandığı için aşırı dozda X ışınından parmaklarını kaybetti.

Olayın fiziksel açıklaması 1912 yılına kadar net olarak yapılamasa da, buluş fizik ve tıp alanında büyük heyecan ile karşılandı. Çoğu bilim adamı bu buluşu modern fiziğin başlangıcı saydı.

[ustax66]

MUHAMMED NADİR ŞAH

Muhammed Nadir Şah (d. 1883 Dehra Dun, Britanya Hindistanı - ö. 8 Kasım 1933 Kâbil, Afganistan), 1929 ile 1933 yılları arasında görev yapmış olan Afgan hükümdarı.

Muhammed Nadir, 1929'da Afganistan kralı oldu ve 1933 yılında öldürülmesine kadar tahtta kaldı. Muhammed Nadir, tahtı ele geçirmek önce üçüncü Anglo-Afgan Savaşı'nda (1919) önemli bir rol oynadı. Ondan hemen sonra, Emanullah Han anlaşmazlıklar nedeniyle, Muhammed Nadir, Fransa'da sürgünde yaşamak için Afganistan'dan ayrıldı. Habibullah Kalakani isyanı ve Kral Amanullah (Ocak 1929) tahttan indirilmesinden sonra, Nadir Fransa'dan ayrıldı ve Kalakani karşısında savaş için hazırlamak için Hindistan'a gitti. Muhammed Nadir, Hindistan'dan gelen İngiliz ve çeşitli aşiret desteği ile Kalakani'yi geri püskürtmüştür ve 1929 yılının Ekim ayında Kabil'i ele geçirdi.

Daha sonra Kalakani'yi esir alarak idam ettirdi. Ancak Kalakani yandaşlarını aldatarak onu hapse attırdığını söylerek ikinci bir isyanı önledi.

Kral olduktan sonra, Muhammed Nadir, tahta Kral Amanullah'ı geri isteyen insanlara karşı savaştı. Ayrıca Kral Amanullah belirtilen modernizasyon planlarından birçoğu ters tepti.

Mir Gulam Muhammed Gubar Tacik ve Peştun gibi etnik grupları harekete geçirip zor kullanarak Muhammed Nadir'e kurallarına tepki gösterir. Kabil'in kuzeyini işgal eden Mir Gulam yetersiz ve zayıf ordusu ile Muhammed Nadir'e karşı yenilmiştir. 1933'de bir suikast sonucu öldürüldü.

[ustax66]

GEORGE H. W. BUSH

George Herbert Walker Bush, (d. 12 Haziran 1924, Milton, Massachusetts) 1989-93 arasında Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) 41. başkanı, 1981-89 arasında da ABD'nin 43. başkan yardımcısı. Hayatta olan ABD başkanları ve başkan yardımcıları arasında en yaşlı olan, ayrıca II. Dünya Savaşı gazisi son ABD başkanıdır. ABD'nin 43. başkanı George W. Bush'un babasıdır.

Yaşamı
1924 yılında Milton, Massachusetts'de dünyaya geldi. Connecticut eyaleti senatörlerinden banker Prescott Sheldon Bush (1895-1972) ile Dorothy (Walker) Bush (1901-1992) çiftinin oğludur. Doğumundan kısa süre Bush ailesi Greenwich, Connecticut'a taşındı. Bush Greenwich'te büyüdü; orada ve Andover'da (Massachusetts) özel okullarda okudu. Andover'daki Phillips Akademisi'ni bitirdikten sonra Deniz Kuvvetleri Yedek Birlikleri'nde yedeksubay oldu. II. Dünya Savaşı sırasında (1942-44) Büyük Okyanus'taki uçak gemilerinde torpido bombardıman pilotu olarak görev yaptı. Üstün Uçuş Nişanı'nı kazandı.

1945'te Barbara Pierce ile evlendi; çiftin altı çocuğu oldu; George Walker Bush (1946 doğumlu), Pauline Robinson "Robin" Bush (1949–1953, kan kanserinden öldü), John Ellis "Jeb" Bush (1953 doğumlu), Neil Mallon Bush (1955 doğumlu), Marvin Pierce Bush (1956 doğumlu) ve Dorothy Bush Koch (1959 doğumlu).

Greenwich'e döndükten sonra aile geleneğini izleyerek Yale Üniversitesi'ne girdi ve 1948'de buradan mezun oldu. Babasının şirketinde görev almak istemedi. Ancak babasının iş bağlantıları sayesinde, taşındığı Texas'ta petrol arama donanımı pazarlamaya başladı. Zapata Petroleum Corporation (1953) ile Zapata Off-Shore Company (1954) gibi petrol şirketlerinin kurucu ortağı oldu.

1959'da Houston'da Cumhuriyetçi Parti'de etkin görev aldı. 1964'te Senato seçimlerinde, kendisini aşırı sağcı olmakla suçlayan Demokrat Parti'li rakibi Ralph Yarborough'ya karşı başarısız olduktan sonra, 1966'da Cumhuriyetçi Parti'den Temsilciler Meclisi'ne girdi. 1970'de bu sandalyeyi bırakarak Senato seçimlerine katıldıysa da gene başarısız oldu. Başkan Richard Nixon, Bush'u ABD'nin Birleşmiş Milletler nezdindeki büyükelçiliğine atadı (1971-72). Bush 1973'te Watergate Skandalı alevlendiği sırada Cumhuriyetçi Parti Ulusal Komitesi'nin başkanı oldu. Uzun süre Başkan Nixon'ı desteklediyse de Ağustos 1974'te başkanı istifaya çağırdı. Aynı yılın sonuna doğru Başkan Gerald R. Ford tarafından Pekin'de ABD İrtibat Bürosu'nun başına getirildi. Merkezi Haberalma Örgütü (CIA) başkanlığına (1976-77) atanmasına değin bu görevde kaldı.

Bush 1980'de başkan adaylığı için bir kampanya başlattıysa da mayısta Ronald W. Reagan'ı desteklemek üzere kampanyasından vazgeçti ve Reagan'ın başkan yardımcısı adayı oldu. 1980'de Ronald Reagan'ın mevcut başkan Jimmy Carter'a karşı kazandığı seçim zaferiyle Bush da başkan yardımcısı oldu.

Başkan yardımcısı olarak anayasanın çizdiği görev sınırlarını kabullenerek genellikle düşük bir profil sergiledi; hiçbir şekilde Reagan'ı eleştirmedi ve bir karar alıcı olmayı reddetti. Başkan yardımcısı ve Senato başkanı olarak Reagan'ın güvenini kazandı. 1984'te ikinci bir dönem için yeniden seçildi; bu seçimdeki rakibi Geraldine Ferraro ABD tarihinde büyük bir partiden başkan yardımcılığına aday gösterilen ilk kadındı. 13 Temmuz 1985'te Reagan'ın kalınbağırsağındaki urun alınması amacıyla ameliyat edilmesi nedeniyle ABD tarihinde başkanlık yetkilerini devralan ilk başkan yardımcısı oldu.

Reagan yönetimi, 1986 yılında, yönetim görevlilerinin yasaları doğrudan çiğneyerek gizli bir operasyonla İran'a silah satarak elde ettikleri gelirle Nikaragua'daki Sandinista yönetimine karşı savaşan antikomünist Contra'lara yardım yaptıklarının ortaya çıkmasıyla sarsıldı. Bush kovuşturmadan kurtulmayı başardı. Olayların dışında kaldığını ve fiili bir rolü olmadığını iddia etse de, yayınlamak zorunda bırakılacağı günlüğüne skandal ortaya çıkmadan önceki bir tarihte "bütün ayrıntıları bilen birkaç kişiden biriyim" diye yazmıştı.

1988 başkanlık seçimlerinde neredeyse rakipsiz biçimde partisinin adayı oldu ve Demokrat Parti'nin adayı Yunan asıllı Massachusetts valisi Michael Dukakis karşısında halkın yüzde 54'ünün oyunu alarak seçimi kazandı.

Başkanlığı
Bush, Reagan'ın izlediği politikalarda önemli bir değişikliğe yönelmedi. Ama Reagan'ın Demokratların çoğunlukta bulunduğu Kongre'ye karşı cephe alan tutumundan uzak durdu. Aralık 1989'da, ABD'de uyuşturucu kaçakçılığıyla suçlanan Panama lideri General Manuel Antonio Noriega'yı devirmek amacıyla ABD kuvvetlerinin bu ülkeyi işgal etmesi emrini verdi (ABD'nin Panama'yı işgali). Öte yandan Nikaragua'nın demokratik seçimlere yönelmesi üzerine ABD'nin bu ülkedeki ayaklanmacılara yönelik yardımını kesti.

Doğu Avrupa'daki köklü siyasal dönüşümleri destekleyen Bush Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov'la birkaç kez buluşarak karşılıklı silahsızlanmada çok önemli adımlar atılmasını sağlayan antlaşmalara imza koydu.

Ağustos 1990'da Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine Birleşmiş Milletler'in (BM) desteğiyle ABD önderliğinde geniş bir uluslararası ittifakın oluşmasını sağladı. Irak'ın BM ambargosuna karşın çekilmemesi üzerine Basra Körfezi'nde konuşlandırılmış ABD askerlerinin sayısını birkaç ay içinde yaklaşık 500 bine çıkardı. 16-17 Ocak 1991 gecesi ABD önderliğindeki hava saldırısıyla başlayan Körfez Savaşı şubat sonlarında Müttefiklerin zaferiyle sonuçlandı. Savaştan sonra 12 yıl süreyle Irak'a ambargo uygulanmış ve Irak'ın kuzey bölgesindeki hava sahanlığında Irak'a ait uçakların uçması yasaklanmıştır.

Sovyetler Birliği'ndeki reform sürecini destekleyecek bir yardım programını geciktirmekle eleştirilen Bush, Ağustos 1991'de Gorbaçov'a karşı girişilen darbe karşısında kesin tutum takındı. 1991 sonlarında SSCB'nin dağılmasıyla birlikte, yaklaşık yarım yüzyıldır dünya ölçeğinde ABD'nin karşıt kutbunu oluşturan rakip ve hasım güç ortadan kalkmış oldu.

İç politikada Bush daha az girişken davrandı. Federal hükümetin süregiden bütçe açıklarının hem vergileri artırarak, hem de harcamaları kısarak kapatılmasına yönelik bir plan konusunda Kongre'yle anlaşmaya vardı. Ama başta işsizlik olmak üzere ekonomik durgunluğun öteki göstergelerinin belirginleşmesi kamuoyunda Bush'a yönelik desteğin sarsılmasına yol açtı. 1992'deki başkanlık seçimlerinde Demokratların adayı Bill Clinton karşısında yenilgiye uğradı. Seçimlerle birlikte siyasi yaşamına nokta koydu.

Sonraki yıllar
1993'te Kraliçe II. Elizabeth tarafından şövalyelik ile ödüllendirildi. Nisan 1993'te Kuveyt'e ziyarette bulundu. Kuveyt Güvenlik Örgütü, ziyaret sırasında Bush'u öldürmek ve sabotaj düzenlemek için ülkeye sızdığı iddia edilen 17 kişiyi tutukladı. Şüphelilerin ifadeleri ve bombanın devre parçalarında yapılan inceleme sonucunda Federal Soruşturma Bürosu (FBI) saldırının arkasında Irak İstihbarat Servisi'nin olduğunu saptadı. Bunun üzerine iki ay sonra Bill Clinton'ın emriyle başlatılan operasyonda Bağdat'ta bulunan Irak istihbarat Servisi merkezine 23 Cruise füzesi atıldı.

En büyük oğlu George W. Bush 2000 ve 2004 yıllarında arka arkaya ABD Başkanı seçildi. Aralarındaki siyasi farklılıklara karşın halefi Bill Clinton'la Katrina Kasırgası ve 2004 Hint Okyanusu tsunamisi kurbanları için yapılan yardım kampanyalarına katıldı. Gerald Ford'un 2006'da ölmesinden sonra hayatta olan en yaşlı ABD Başkanı unvanını kazandı.

[ustax66]

EDMOND HALLEY

Edmond Halley (bazen Edmund olarak da geçer) (d. 8 Kasım 1656 - ö. 14 Ocak 1742), İngiliz gökbilimci, jeofizikçi, matematikçi, meteorolog, fizikçi ve mucit.

Londra, Haggerston'da doğdu. Aynı adı taşıyan babası Edmond Halley zengin bir sabun yapımcısı idi. Çocukken matematik ile çok ilgiliydi. İlk olarak St Paul's School'da okudu, 1673'ten itibaren Oxford'daki The Queen's College'a devam etti. Bu sıralarda 17 yaşındaydı. Daha öğrenci iken güneş sistemi ve güneş lekeleri ile ilgili makaleler yayımladı. 1675'te Kraliyet astronomu Flamsteed'in yanında çalışmaya başladı ve hem Oxford hem de Greenwich'deki gözlemlerde ona yardımcı oldu. Merkür'ün tutulmasını gözlemledi.

1676 yılında, bitirme sınavlarına girmeden Oxford Üniversitesi'ni bıraktı. Güney yarıküre yıldızlarını incelemek amacı ile güney Atlas Okyanusu adalarından St. Helena'ya gitti. Kasım 1678'de İngiltere'ye geri döndü. Ertesi yıl, 341 güney yıldızının ayrıntılarını içeren Catalogus Stellarum Australium adlı eseri yayımladı. Yıldız haritasına yaptığı bu katkılar onun Tycho Brahe ile karşılaştırılacak kadar ünlenmesine yol açtı. Oxford'dan diplomasını aldı ve Kraliyet Cemiyeti üyeliğine (Fellow of the Royal Society) seçildi.

1686'da seyahatinin ikinci bölümünü yayımladı. Bu bölümde Alize Rüzgârları ve muson yağmurlarını konu alan bir makale ve harita yer alıyordu. Burada Güneş ısısının Dünya atmosferinin hareketlerindeki etkisini gösterdi. Aynı zamanda barometrik basınç ile deniz seviyesinden yükseklik arasında bir ilişki olduğunu da gösterdi. Haritaları, yeni gelişmekte olan, bilgiyi görselleştirme tekniklerine önemli katkı sağladı.

1682'de Mary Tooke ile evlendi ve Islington'a yerleşti. Zamanının büyük kısmını ay gözlemleri ile geçirmesine rağmen yer çekimi ile de ilgilendi. Kepler'in gezegensel hareket yasaları'nın kanıtlanması kafasını kurcalayan bir problem idi. Ağustos 1684'te Cambridge Üniversitesi'nde Isaac Newton ile bunu tartışmak üzere buluştu. Newton problemi çözmüş, ama çözümü yayımlamamıştı. Halley onu yayımlamaya ikna etti. Newton Philosophiae Naturalis Principia Mathematicayı (1687) yazdı ve Halley'in parası ile yayımladı. Yaptığı birçok katkının yanında Newton'u Principiayı yazmaya ikna etmesi ve masraflarını ödeyerek yayımlanmasını sağlaması, birçokları tarafından bilime yaptığı en büyük katkı sayılmaktadır.

1693'te nüfus kayıtlarının düzenliliğiyle tanınan Alman-Polonya kenti Breslau'nun (Wroclaw) ölüm yaşı kayıtlarını analiz ettiği bir makale yayımladı. Bu makale, İngiliz hükümetine hayat sigortası fiyatlarını alıcının yaşına bağlı olarak ayarlama imkânı verdi. Halley'nin çalışmaları aktüeryanın gelişimine büyük katkıda bulundu. John Graunt'ın daha ilkel çalışmalarından sonra gelen Breslau hayat tablosu, demografi tarihinde önemli bir olay olarak değerlendirilmektedir.

1690'da uzun süre su altında kalabilen ve sualtı araştırmaları için penceresi bulunan bir araç olan dalma çanının planlarını tamamladı. Halley'in dalma çanında hava, yüzeyden gönderilen ağırlık bağlanmış varillerle sağlanıyordu.

1698'de Dünya manyetizmasını kapsamlı olarak incelemek amacı ile HMS Paramore adlı geminin komutasına getirildi. Bu görevi, Atlas Okyanusu'nda iki sene süren ve 52° kuzey ilâ 52° güney enlemlerine uzanan bir yolculukla tamamladı. Sonuçlar Pusula Sapmasının Genel Haritası (General Chart of the Variation of the Compass) (1701) adlı kitapta yayımlandı. Bu, türünün ilk haritası ve isogonlar (ya da halley çizgileri) içeren ilk haritaydı.

Kasım 1703'te Oxford Üniversitesi'nde geometri profesörlüğüne getirildi ve 1710'da fahrî hukuk doktoru ünvanı aldı. 1705'te tarihsel astronomi yöntemlerine dayanarak 1406, 1531 ve 1607'de görülen kuyruklu yıldızların farklı değil, tek bir kuyruklu yıldız olduğunu ve bu yıldızın 1758'de geri döneceğini öne sürdüğü Synopsis Astronomia Cometicae'yi yayımladı. Kuyruklu yıldız hesaplanan tarihte geri döndüğünde Halley Kuyruklu Yıldızı olarak anılmaya başlandı.

1716'da Halley, Venüs'ün Güneş'in önünden geçiş süresinin hassas bir şekilde ölçülerek Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığın hesaplanmasını önerdi. 1718'de kendi astrometrik hesaplarını eski Yunanlılarınki ile karşılaştırarak "sabit" yıldızların hareket ettiklerini keşfetti.

1720'de John Flamsteed'in varisi olarak ölümüne kadar sürdüreceği Kraliyet Astronomu görevine getirildi. Londra'nın güneydoğusunda bulunan Lee'deki St. Margaret's Kilisesi'nde defnedildi.

İçi boş Dünya
1692'de Halley içi boş Dünya fikrini ortaya attı. Bu fikre göre Dünya 800 km. kalınlığında bir kabuktan, eşmerkezli iki iç kabuktan ve en içte yaklaşık Venüs, Mars ve Merkür'ün çaplarında bir çekirdekten oluşuyordu. Bu iki kabuk atmosfer tarafından birbirinden ayrılıyordu ve her birinin ayrı manyetik kutupları vardı. Küreler değişik süratlerde hareket ediyordu. Halley bu düzeni anormal pusula ölçümlerini açıklamak için ortaya attı. İçerideki atmosferi ışık saçan bir şekilde hayal etmişti ve kaçan gazların kutup ışıkları'nı oluşturduğuna inanmıştı.

Halley ve Principia
Principia'nın ortaya çıkmasında Halley'in katkısı büyüktür. O sıralarda gezegenlerin elips şeklinde yörüngeler izlediği biliniyor ama nedeni bilinmiyordu. Halley, iki bilim adamı (Robert Hooke ve Sir Christopher Wren) ile bu konuda iddiaya girdi ve konu ile ilgili bilgi almak üzere Isaac Newton'a başvurdu. Bu buluşma hakkındaki bilgileri Newton'un sırdaşı Abraham de Moivre'ın notlarından öğreniyoruz.

Sorunun temeli matematiğin ters kare yasası ile ilgilidir. Newton, Halley'e bunu hesapladığını söyler ama hesaplarını bulamaz. Halley'in ısrarları üzerine problemi tekrar çözer ve iki yıl inzivaya çekilerek şaheseri Principia'yı tamamlar. Halley'in katkısı Principia'yı yazması için Newton'a baskı yapmak ile sınırlı kalmaz. Maddî durumu çok iyi olmamasına rağmen kitabın basım masraflarını karşılar ve Newton ile bazı bilim adamları arasında çıkan anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapar.

Halley'in dehası, Newton'ın daha büyük matematiksel dehasını farketmesi ve Principia Mathematica'nın basım masraflarını kendi cebinden ödemesi idi. Çünkü Kraliyet Cemiyeti o sırada meteliksizdi.

Halley ve kuyruklu yıldızı
Halley adını taşıyan kuyruklu yıldız, sanılanın aksine Edmund Halley tarafından keşfedilmemiştir. Halley, sadece 1406, 1531, 1607 yılında başkaları tarafından gözlemlenen kuyruklu yıldızların aslında tek ve aynı kuyruklu yıldız olduğunu anlamış ve 1758 yılında geri döneceğini tahmin etmişti. Kuyruklu yıldız geri döndüğünde Halley hayatta değildi ama astromomi dünyası tarafından Halley Kuyruklu Yıldızı olarak anılıyordu.

[ustax66]

GOTTLOB FREGE

Friedrich Ludwig Gottlob Frege (8 Kasım 1848 - 26 Temmuz 1925) Modern Matematiksel Mantık'ın ve Analitik felsefenin kurucusu sayılan Alman matematikçi, mantıkçı ve filozof.

Frege'nin Hayatı
Wismar'da doğdu. 1869'da Jena Üniversitesi'nde öğrenime başladı ve iki yıl sonra, 1873'te Felsefe Doktoru unvanını aldığı Göttingen'e taşındı. İki yıl sonra Jena'ya döndü ve matematik dersleri vermeye başladı. Matematik alanında 1879'da doçent ve 1896'da profesör oldu. 1925'de Bad Kleinen'de öldü.

Bilime Katkısı
Aristo'dan sonraki zamanların en büyük mantıkçısı kabul edilir. 1879'da yayınladığı, devrim niteliğindeki Begriffsschrift veya Kavram Yazısı, Aristo'dan beri nüfuzunda bir değişiklik olmayan eski Terim Mantığı'nın yerini alarak mantığın tarihinde yeni bir dönemi haber veriyordu. Begriffsschrift bugün matematiğin her alanında kullanılan nicelikleme gibi, Orta Çağ'ın Çoklu Genelleme Problemi'ne çözüm getiren kavramlar ve fonksiyon ve değişkenlerin açık bir şekilde konumlandırılması gibi özellikleriyle temelleri sarstı.

Frege, Önermeler Mantığı ve kendi icadı Yüklem Mantığı'nın aksiyomatikleştirilmesini oluşturan kişidir. Bertrand Russell'ın Tarifler Teorisi ve Russell ile Alfred North Whitehead'in Principia Mathematica 'sı için son derece temel bir kavram olan nicelikleme de yine Frege'ye aittir. Çalışmaları kendi döneminde geniş ölçüde tanınmamış ve fikirleri, özellikle Giuseppe Peano ve Russell gibi, etkilediği insanlar aracılığıyla yayılmıştır. Ludwig Wittgenstein ve Edmund Husserl da felsefî açıdan etkilediği kaydadeğer insanlardır.


Frege, en temelinde önerme'nin fonksiyon-argüman analizi, özel isimlerin anlam ve gönderim ayrımı, kavram ve nesne ayrımı ve bağlam prensibinin geliştirilmesi bulunan, Dil felsefesi'ne yaptığı derin sistematik katkılarla Analitik Felsefe'nin kurucularından sayılır. Edmund Husserl ve Max Schröder gibi zamanının önde gelen birçok mantıkçı ve felsefecisiyle yazışmıştır.

Frege, mantıkçılığın, matematiğin mantığa indirgenebileceği düşüncesinin önde gelen ilk savunucusudur. Grundgesetze der Arithmetik isimli çalışmasında, aritmetiğin kanunlarını mantıktan çıkarmaya çalışır. (Masraflarını kendi karşıladığı) ilk cildi yayınladığında, Russell, ismiyle anılan paradoksu keşfetmiş ve Grundgesetzenin aksiyomlarının bu çelişkiye yol açtığını ifade etmiştir. Frege, bu paradoksun varlığını kabul edip, kitabın ikinci cildinin ek kısmında bu soruna yol açtığını düşündüğü aksiyomu belirtmişse de, aksiyomlarında tatmin edici bir değişikliğe gidememiştir. Russell ve John Von Neumann'ın sonraki çalışmalarında, bu problemin nasıl çözümleneceği yer almıştır.

Frege ayrıca kesişim ve bileşimi de bulmuştur.

Buna ve Russell'ın Frege'ye olan övgüsündeki cömertliğe karşın, yaşamı boyunca üne kavuşmamış ve --Tractatus ve Felsefî Soruşturmalar'da fikirleri Frege'nin mantık ve dil alanındaki kavramları etrafında dönen-- Ludwig Wittgenstein üzerindeki etkisi olmasa, bir filozof olarak değerinin hiçbir zaman anlaşılmayabileceği düşünülmüştür.

Frege üzerindeki önemli otoriteler arasında Michael Dummett, Günther Patzig, Hans Sluga, Terence Parsons ve Vincent Riolo sayılabilir.

[ustax66]

MUHAMMED ZAHİR ŞAH

Muhammed Zahir Şah (d. 15 Ekim 1914 - ö. 23 Temmuz 2007), 1933-1973 arasında Afganistan şahı.

Muhammed Nadir Şah'ın oğluydu. 1920'lerin sonlarında kargaşaya son verilmesinde ve merkezi denetimin yeniden sağlanmasında kardeşleriyle birlikte önemli rol oynadı. Ayrıca hükümette bakan olarak görev aldı. Kasım 1933'te babasının öldürülmesi üzerine 19 yaşında tahta çıktı. Ama devlet işlerini akrabalarının yönetmesi nedeniyle uzun yıllar geri planda kaldı. 1964'te bir anayasa çıkararak meşruti monarşiye dayalı bir düzen getirdi. Akrabalarının kamu görevleri üstlenmesini yasaklayarak iktidarını pekiştirdi. İzleyen dönemde bir dizi ekonomik kalkınma projesi gerçekleştirdi.

Sovyetler Birliği ve ABD'den aldığı dış yardımlarla sulama tesisleri ve otoyollar yaptırdı. Uluslararası ilişkilerde Afganistan'ın tarafsızlığını korumayı başardı. Bununla birlikte giriştiği reformlar Kabil çevresi dışında pek etkili olamadı. Ülke 1970'lerin başlarında kuraklık ve açlıkla karşı karşıya kaldı. Pakistan sınırındaki Peştu kabilelerinin özerklik mücadelesi daha da tırmandı. Başkentteki siyasal yapı ülkenin ekonomik sorunlarının üstesinden gelemedi. Şahın kayınbiraderi General Muhammed Davud Han, 17 Temmuz 1973'te kansız bir darbeyle monarşiyi devirerek cumhuriyet ilan etti. Tahttan resmen 24 Ağustos 1973'te çekilen Zahir Şah, daha İtalya'ya sürgüne gitti.

Sovyet-Afgan Savaşı sırasında sürgündeki muhalifleri örgütleme planı başarısızlığa uğradı. 2001'de, ABD'nin Afganistan'daki Taliban yönetimini devirmesinden sonra ülkeye döndü. Ülkesindeki etnik grupların birliğini sağlamak için geleneksel Loya Jirga başkanlığına geçti, ancak bu hareketi, ülkede monarşinin geri dönüşüne zemin hazırlayabileceği endişesiyle yoğun tartışmalara neden oldu.

Muhammed Zahir Şah, 23 Temmuz 2007 tarihinde uzun süren hastalığının ardından, Kabil'deki başkanlık sarayında öldü. Ölümü Başkan Hamid Karzai tarafından ulusal televizyonda açıklandı. Cenazesi 24 Temmuz'da yapıldı. Maranjan Hill kraliyet türbesine defnedildi.

[ustax66]

9 KASIM - TARİHTE BUGÜN

Olaylar
1921 - Benito Mussolini İtalya'da Faşist Parti'yi kurdu.
1936 - Montreux Boğazlar Sözleşmesi yürürlüğe girdi.
1938 - Kristal Gece: Berlin'de 7 bin Yahudi dükkânı yağmalandı, yüzlerce sinagog ateşe verildi, çok sayıda Yahudi öldürüldü.
1985 - Satrançta Gary Kasparov, Anatoly Karpov'u yenerek dünya satranç şampiyonu oldu.
1989 - Berlin Duvarı yıkıldı.
1989 - Kenan Evren'in cumhurbaşkanlığı görevi bitti, Turgut Özal cumhurbaşkanı seçildi.
1990 - Mary Robinson, İrlanda Cumhuriyeti'nin ilk kadın devlet başkanı oldu.
1993 - Hırvat topçu bataryaları Bosna'nın Mostar kentindeki Osmanlı Mostar Köprüsü'nü tahrip etti. Köprü 16. yüzyılda yapılmıştı.
1995 - Avrupa Parlamentosu hapisteki DEP milletvekili Leyla Zana'ya Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü verdi.
2011 - Van'da 5.6 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi.

Doğumlar
1818 - İvan Sergeyeviç Turgenyev, Rus romancı ve oyun yazarı (ö. 1883)
1909 - Katherine Hepburn, ABD'li aktris (ö. 2003)
1934 - Carl Sagan, ABD'li gökbilimci (ö. 1996)
1936 - Mikhail Tal, sekizinci dünya satranç şampiyonu (ö. 1992)
1974 - Alessandro Del Piero, İtalyan futbolcu

Ölümler
1918 - Guillaume Apollinaire, Fransız şair (d. 1880)
1937 - Ramsay MacDonald, Britanyalı siyasetçi, Birleşik Krallık başbakanı (d. 1866)
1970 - Charles de Gaulle, Fransız cumhurbaşkanlarından (d. 1890)
1991 - Yves Montand, İtalyan asıllı Fransız aktör ve şarkıcı (d. 1921)
2006 - Markus Wolf, Doğu Almanya başcasusu (d. 1923)